Spelontwikkeling bij het oudere kind. Oudere kinderen kun je niet meer uren vermaken met een bak blokken. Ze zijn vaak te groot voor het speeltuintje, en nog te klein om echt zelfstandig te spelen. Maar hoe begeleid je het vrije spel van oudere kinderen in deze digitale tijd? En hoe zet je deze kinderen nog aan tot spelen? In dit eerste deel van het drieluik over spelontwikkeling richten we ons op de oudere kinderen en hun spel.
Ervaringen vanuit de BSO
Naast mijn werkzaamheden bij de peuters en kleuters, ben ik ook werkzaam op de inpandige antroposofische buitenschoolse opvang (BSO). Hoewel het grootste gedeelte kinderen op onze opvang de peuter of kleuterleeftijd heeft, is er ook een grote groep kinderen met een leeftijd tussen de 8 en 11 jaar. Een leuke maar lastige leeftijd qua spel. Ze zijn vaak net te groot om mee te kunnen spelen met de fantasiewereld van de jongere groep, en te jong om zelfstandig spel vorm te geven. Binnen deze leeftijdsgroep zie je dat het spel verschuift van symbolisch spel naar spelen met regels.
Symbolisch spel
Symbolisch spel is doen-alsof of fantasiespel. In het spel komen handelingen of personen voor die afwezig zijn. Bijvoorbeeld het spelen van vadertje en moedertje of politie en boef en het zoeken naar een onzichtbare schat. Jongere kinderen kunnen zich nog uren verliezen in het spelen van deze rollenspellen. Een blokje kan nog makkelijk een boot of schat kan zijn. Bij oudere kinderen ligt dit anders, het spel krijgt regels.
Spelen met regels
Spelen met regels is spel waarbij de regels bepalend zijn voor het spelen. Bijvoorbeeld met verzonnen competitieregels zoals wie het snelste is, of wie de hoogste toren kan maken. Ook wordt in de spelontwikkeling van het oudere kind het spelen met bestaande regels belangrijker. Door bijvoorbeeld te spelen met bordspellen. Het fantasiespel loopt nog wel even door in deze groep, maar ook hier worden er eerst regels bepaald en rollen verdeeld. Door het spelen met regels bereiden de kinderen zich voor op de “grote mensen” wereld. Ze leren door de afspraken en regels in hun spel alvast oefenen met de sociale codes zoals we die als volwassenen kennen. Ook leren ze omgaan met rollen binnen een groep. Wie is de leider of hoe neem je deze rol op je, en hoe leidt je een groep.
Chillen en hangen
Als de kinderen nog een leeftijdsfase opschuiven zie je dat het samenzijn belangrijker wordt dan het spel zelf. Binnen deze spelontwikkeling gaan kinderen dan “chillen en hangen”. Er beginnen aparte groepjes binnen de grote groep te ontstaan. Vanuit die kleinere groepjes vinden ze overeenkomsten in elkaars interesses en zie je weer een opleving van spel. Vaak gericht op een interesse zoals een bepaalde sport of hobby. Dit soort spel loopt over in de volwassenheid. Volwassenen spelen niet meer vrij zoals het bij het jongere kind, maar hebben een vriendenkring waarmee ze bijvoorbeeld bordspellen spelen. Of waarmee ze samen concerten bezoeken of sporten.
Omschakelen van passief naar actief vermaak
Doordat de oudere kinderen dus vooral willen spelen met regels, blijft de bak blokken en ander speelgoed dat vraagt om eigen inbreng en fantasie vaak onaangeroerd liggen. Ze zitten in een tussenfase. Het lijkt alsof het kind niet meer kan spelen en de stap naar de digitale wereld, om verveling tegen te gaan is klein. Op onze BSO bieden we actief vermaak, en hebben we geen digitale hulpmiddelen. Voor deze leeftijdsgroep is dat soms even omschakelen. Vaak is er thuis al wel een tablet, youtube kanaal of gameconsole beschikbaar. Maar, met inzicht in hun spelontwikkeling, weten we nu dat ze willen spelen met regels, en kunnen we weer aanzetten tot spel!
Aanzetten tot spel vanuit symbolisch spel
Omdat deze groep in een tussenfase zit, zijn er eigenlijk aan beide kanten nog mogelijkheden. Met de vorige fase, het symbolische spel, kunnen ze nog prima uit de voeten mits je het spel aanpast. Door regels toe te voegen aan het vrijespel, en de belevingswereld erbij te betrekken komt er weer spel tot leven.
- Het constructiespeelgoed zoals blokken, kapla en LEGO wordt weer interessant als je er duidelijke regels en kaders aan verbindt. Door de directe leefomgeving erbij te betrekken, komt het spel weer tot leven. Een gesprek over de grote gebouwen die ze onderweg naar school tegenkomen levert weer inspiratie op. De geschiedenis van bouwstijlen kan weer aanzetten tot het zelf bouwen.
- Door een competitie element en/of duidelijke regels toe te voegen, nodigt het speelgoed weer uit tot spel. LEGO wordt weer interessant als er met voorbeelden gewerkt wordt. Een set in elkaar zetten vanuit het boekje (vaste regels), kan dan toch weer resulteren in een rollenspel of samenspel. Misschien moet er voor het net gebouwde politiebureau nog een boef gevangen worden.
- Bij de jongste kinderen van de groep oudere kinderen helpt het soms, om kinderen die nog wel symbolisch spelen te betrekken bij het spel. Het is soms wel even zoeken naar een balans. Vooral als de oudere kinderen het spel willen omvormen met vaste speelregels. Maar het vrije en fantasiespel lonkt nog wel.
Bordspellen om te leren omgaan met verlies en competitie
Voor veel oudere kinderen worden bordspellen interessanter. De duidelijke en vastgestelde regels voorzien in hun behoefte. Bordspellen hebben momenteel een enorme opleving. Er is veel meer te koop dan enkel ganzenbord. En er zijn grafisch enorm mooie spellen voor ieder zijn interesse op de markt. Waar je jongere kinderen vooral coöperatief wil laten spelen, moet je als ouder/verzorger of leidster durven loslaten en de competitie niet uit de weg gaan. Natuurlijk ontaarden bordspellen soms in pittige discussies, en moeten kinderen leren omgaan met hun verlies en sportiviteit. Maar het is juist het leren omgaan met de regels, dat ze helpt om te groeien. Soms zet het verlies juist aan tot het vaker spelen van bordspellen.
Spelen met rollen en het verplaatsen naar buiten
De spelontwikkeling van het oudere kind maakt het spelen met inleven in andere rollen ook interessant. Wie herinnerd zich het levend Stratego op kamp nog? Dit soort rollenspellen met duidelijke rollen en regels zijn ook nog eens makkelijk naar buiten te verplaatsen. De kinderen kunnen zelf kaartjes en een vlag maken en de voorbereiding geeft ze zo al uren buitenspelplezier. Een modernere variant van een (bord)spel met rollen, is het spel Weerwolven van wakkerdam. Op veel campings zie je groepen oudere kinderen hiermee spelen. Het onderwerp van dit spel is voor sommigen wel wat aan de heftige kant. Het opeten van dorpelingen en het vervolgen van de daders, geeft sommige ouders soms wat bedenkingen. Maar onder begeleiding kunnen kinderen wel goed oefenen met deze rollen en hun grenzen. In het spel is er bijvoorbeeld een rol als verteller. Een prachtige rol om een wat introverter kind te laten experimenteren met het praten voor een groep. Ook het extraverte kind kan veilig zijn expressie gebruiken en oefenen met de grenzen van een ander. Over het oefenen met andere rollen schreef ik eerder deze blog. Eenzelfde soort spellen met een wat minder heftig karakter bestaan wel, maar zijn vaak wat lastiger naar buiten te verplaatsen. Door het formaat van veel spellen is er toch vaak een vaste of grote tafel nodig. Veel spellen hebben helaas ook veel losse of kleine onderdelen.
Spel met een duidelijk doel
Ander soort spel voor deze oudere groep kinderen moet vooral een duidelijk doel hebben. Een vuurtje stoken voor warme chocomelk, of het bedenken van een toneelspel. Ook het verzinnen en maken van een striptekening, om deze later weer te kunnen verspreiden is een voorbeeld van spel met een duidelijk doel.
Buitenspel wordt weer interessant als er competitie is. Een parcours bouwen om voor jezelf de snelste tijd te kunnen neerzetten, of een soort apenkooien waarbij er duidelijk een winnaar is. Om competitie onderling uit de weg te gaan, kunnen de kinderen ook gezamenlijk tegen een tegenstander spelen. Die tegenstander kan ook een niet fysieke persoon zijn, zoals in een spel waarbij tijd van invloed is.
Het leven van alledag
De groep oudere kinderen heeft dus vooral handvatten, regels en begeleiding nodig om weer tot spelen te komen. En eens goed vervelen zorgt toch ook vaak voor verrassende creatieve ideeën. Het is een mooie leeftijd om te oefenen met hun latere rol in het leven. Doordat deze groep motorisch en cognitief ook bredere mogelijkheden heeft, is het soms ook gewoon fijn en leuk om ze mee te nemen in het leven van alledag. Volg hun spelontwikkeling maar laat ze ook eens experimenteren in de keuken, helpen met verbouwen of sleutelen aan de fiets en auto. Veel speelplezier!
