In het nieuwe jaar staat er gelijk een jaarfeest voor de deur. Op 6 januari vieren we Driekoningen, en herdenken we dat de drie wijzen Caspar, Melchior en Balthasar het kindje Jezus bezochten met geschenken. Op de vrijeschool vieren we het jaarfeest bij terugkomst na de kerstvakantie. Traditiegetrouw wordt dan ook gedurende de week het driekoningenspel gespeeld. Welke tradities kennen we nog meer met Driekoningen? En hoe ziet het spel er in de kleuterklas uit en vertalen we de tradities naar thuis?
Herkomst van de viering
Driekoningen is de christelijke feestdag waarop men de Bijbelse gebeurtenis herdenkt van de wijzen uit het oosten. Zij zouden een opgaande ster gezien hebben en op zoek zijn gegaan naar de nieuwe koning der Joden. Ze vonden vervolgens Jezus in Bethlehem en schonken Hem drie giften (mirre, goud en wierook).
In de geschiedenis en literatuur zijn er veel verschillende interpretaties en verhalen te vinden over deze gebeurtenis.
Afhankelijk van het geloof en land van herkomst wordt er met Driekoningen de doop van Jezus, de bekendmaking van Christus aan de wereld of het bezoek en aanbidding van de drie wijzen herdacht. Ook over het gebruik van de naam Driekoningen bestaan veel verschillende interpretaties. Zo zijn de drie koningen wellicht Perzische astronomen of astrologen geweest, maar we kunnen ook verwijzingen vinden naar drie magiërs en wijzen.
Viering met sterrenzangers
Net zoals bij de herkomst van dit jaarfeest, lijken zowel de religieuze overtuiging als het land of streek bepalend te zijn voor de manier van vieren. In Nederland kenden we een traditie waarbij er met een ster op een stok langs de deuren werd gegaan. Hierbij werd al zingend geld en voedsel ingezameld voor de armen door zogenaamde sterrenzangers. Dit gebruik werd later vertaald door kinderen, die de avond voor Driekoningen verkleed en zingend om snoep langs de deuren gingen. Hoewel er nog maar weinig Driekoningen tradities voortleven, heeft de vrijeschool wel een rijk jaarfeest. In de peuter en kleuterklassen spelen we het Driekoningen spel. Elk jaar verheugen de kinderen zich ook op het feestbrood of cake waarin bonen verstopt zijn.
De boon bepaald de koning
Voordat we het Driekoningen spelletje spelen, eten we in de klas eerst feestbrood of cake. In de cake zitten drie bonen verstopt, twee witte voor koning Melchior en koning Balthasar en een bruine voor koning Caspar. Als alle kinderen een plakje cake of brood voor zich hebben, kunnen we gaan kijken wie de bonen vindt. Wat een feest als er een boon zichtbaar wordt! De kinderen die de bonen vinden, mogen de koningen spelen in het spel, en zijn voor die dag echt koning.
Om het voor kleine kinderen wat veiliger en zichtbaarder te maken, stoppen we de bonen in een aluminium velletje. Op deze manier is het risico kleiner dat een kind de boon per ongeluk opeet, of zich bezeerd aan de harde schil. Ook is een boon in aluminium een stuk herkenbaarder.
Kaarsjes springen
Een oude traditie is het kaarsje springen. Wellicht is dit gebruik een overgebleven traditie uit de tijd dat er met Driekoningen langs de deuren werd gegaan. Bij terugkomst mochten de kinderen over drie kaarsjes springen. Hierbij was het de bedoeling om de kaarsen niet uit te laten waaien, of om te stoten. De winnaar van het spel kreeg een schoen van de ander. Een ander gebruik dat kan verwijzen naar het kaarsjes springen komt van de Germaanse Joeltijd. Vroeger vierde men het einde van de joeltijd (een periode van 12 dagen geteld vanaf de kortste dag van het jaar) met het aansteken van grote vuren. Op sommige scholen springen de kinderen met Driekoningen over brandende kaarsjes, en vieren zo de terugkeer van het licht.
Het Driekoningen spelletje
Als de koningen bekend zijn geworden door het vinden van de bonen, kunnen we de andere rollen van het spel verdelen. In dit spel vinden we naast de drie koningen ook Jozef, Maria, de verteller of sterrenzanger, de ezel en de os, de herders en de schapen en een aantal engelen, waarvan een met de grote ster. Alle koningen worden vergezeld door een page, de helpers van de koning. Ook Herodes heeft een rol in het spel. Sommige leerkrachten kiezen er echter voor zijn rol zelf te vertolken vanwege het kwade karakter.
Op sommige vrijescholen spelen we tijdens het Driekoningen spel ook gelijk het herdersspelletje. Dit herdersspel komt oorspronkelijk uit de oberufer, en hierin vertellen herders Stiechel, Wittok en Gallus hun verhaal.
Het driekoningenspel in tekst en beeld
Op een koude avond gingen Maria en Jozef de stal binnen. Boven de stal straalde een heldere ster. De ster scheen prachtig en de stralen reikten ver. Ver over de bergen en over de dalen. Zo kwamen de stralen ook in een land waar de koning Melchior woonde. Koning Melchior stond op een avond op het balkon van zijn paleis, zette een kijker aan zijn oog, en zag een nieuwe ster aan de hemel staan.
“Koning Melchior is mijn naam. Ik zie de sterre aan de hemel staan. Daarin een teer maagdekijn, met een kindje zo klein. Dit is voorspeld, zo moet het zijn. Dit moet voorwaar een koningskind zijn. Zoeken willen wij hem, en geschenken brengen. Het mooiste van de wereld, het goud, wil ik aan zijn voetjes leggen.”
Daar waren eens drie koningen. Koningen. Koningen. Daar waren eens drie koningen. De eerste heette Melchior. Melchior. Melchior. De eerste heette Melchior. Hij bracht het kindje 't rode goud. Rode goud. Rode goud. Hij bracht het kindje 't rode goud.
Balthasar
De ster straalde nog verder over de bergen en over de dalen, tot de stralen in het land reikten waar koning Balthasar woonde. Koning Balthasar stond op een avond op het balkon van zijn paleis en zag een nieuwe ster aan de hemel staan.
“Koning Balthasar is mijn naam. Ik zie de sterre aan de hemel staan. Daarin een teer maagdekijn, met een kindje zo klein. Dit is voorspeld, zo moet het zijn. Dit moet voorwaar een koningskind zijn. Zoeken willen wij hem, en geschenken brengen. Het mooiste van de wereld, de wierook, wil ik aan zijn voetjes leggen.”
Daar waren eens drie koningen. Koningen. Koningen. Daar waren eens drie koningen. De tweede heette Balthasar. Balthasar, Balthasar. De tweede heette Balthasar. Hij bracht het kindje 't wierook zoet. Wierook zoet. Wierook zoet. Hij bracht het kindje 't wierook zoet.
Caspar
De sterrenstralen gingen nog verder over de bergen, over de dalen, over bergen en rivieren en kwamen in een land waar koning Caspar woonde. Koning Caspar stond op een avond op het balkon van zijn paleis en zag aan de hemel
een nieuwe ster.
“Koning Caspar is mijn naam, ik zie een sterre aan de hemel staan. Daarin een teer maagdekijn met een kindje zo klein.
Dit is voorspeld, zo moet het zijn. Dit moet voorwaar een koningskind zijn. Zoeken willen wij hem, en geschenken brengen. Het mooiste van de wereld, de mirre wil ik aan zijn voetjes leggen.”
Daar waren eens drie koningen. Koningen. Koningen. Daar waren eens drie koningen. De derde heette Caspar goed. Caspar goed, Caspar goed. De derde heette Caspar goed. Hij bracht het kindje Mirre. Mirre. Mirre. Hij bracht het kindje Mirre.
De reis naar de ster
Alle koningen komen nu bijeen. “Koning Melchior is mijn naam, ik zag een sterre aan de hemel staan. Geboren is een koningskind, nu ga ik zoeken tot ik het kindje vind.” Koning Balthasar zegt vervolgens: “Koning Balthasar is mijn naam, ook ik zag een sterre aan de hemel staan.” Waarop Koning Caspar zegt: “Koning Caspar is mijn naam, ook ik zag een sterre aan de hemel staan. Laten we samen met onze pages reizen naar de plaats die de ster ons zal wijzen.”
De ster, de ster, moet ommegaan. Wij moeten vanavond nog verder gaan. De ster, de ster, moet ommegaan. Wij moeten vanavond nog verder gaan.
Herodes
Op hoge kamelen zo gingen zij voort, en hielden pas halt voor Herodes’ poort. Herodes was vol boosheid en vroeg: “waar trekt gij o koningen, zo samen heen?”. De koningen antwoorden: “wij volgden de ster, die voert ons gewis, waar het koningskindje geboren is.” Herodes antwoord: “zeg koningen, zeg koningen. Ga dat kind maar zoeken en zeg het mij met spoed, dat ook ik dat kindje begroet.”
Het geven van geschenken
De koningen trekken verder tot ze de ster zien boven de stal. “De ster stond stil al boven een boerenstal, is hier het kindje dat ik vinden zal”. De koningen kloppen aan de stal en Jozef doet open. De koningen vragen hem: “wij zijn de drie koningen en komen van ster, wij zagen aan de hemel een nieuwe ster. Een ster van een nieuw koningskind, klopt het dat wij die hier vind’.” En jozef antwoord hierop: “kom binnen, hier zit gij goed. Wat fijn dat ik u ontmoet”.
De koningen geven nu de geschenken aan het kindje. “Melchior is mijn naam en goud is mijn geschenk”. “Balthasar is mijn naam en wierook is mijn present”. “Caspar is mijn naam en mirre is mijn present”.
Maria bedankt de koningen: “bedankt koningen, dat u hier gekomen bent en dank voor uw geschenken. Een goede reis terug naar huis gewenst. We zullen nog vaak aan u denken”.
De koningen willen terug gaan om Herodes te vertellen dat ze het Kindje gevonden hebben, maar eerst gaan ze slapen. In de nacht verschijnen er engelen.
In den hemel is enen dans, halleluja Daar dansen alle engelen, zo blij al in de hemel wei, halleluja.
De waarschuwing van de engel
Terwijl de koningen liggen te slapen verschijnt de engel met een waarschuwing: “Gij Melchior en Balthasar en Caspar goed, wordt eens wakker en luistert goed. Gij moet niet naar Herodes gaan, maar stilletjes naar huis toe gaan. Ga met een boog om het paleis en maak u klaar voor de thuisreis”. De koningen nemen afscheid van elkaar.
De engel verschijnt ook bij Jozef: “Jozef, Jozef, ik kom u wekken, en vertel u dat gij moet vertrekken. Sta op en verlaat nu Bethlehem, ga vlug door. En zie de engel gaat u voor.”
Driekoningen thuis vieren
Een Driekoningenspel spelen gaat wat lastig met een klein gezin, maar er zijn toch manieren om dit jaarfeest ook in huis te vieren. Net als in de klas kun je een brood of cake met verstopte bonen bakken, diegene die de boon vind mag die dag in huis de koning zijn en alles bepalen! Ook kaarsje springen geeft een hoop verwondering en is eenvoudig thuis vorm te geven. Vrij spel geef je eenvoudig richting met een speelcape of jaarfeestenmantel, en door het voorlezen van het Driekoningen verhaal breng je het verhaal tot leven. Om creatief bezig te zijn, kun je de drie koningen maken van bijenwas. Een fijn jaarfeest gewenst!
